SABAHATTİN ALİ’NİN ÇAKICI’NIN İLK KURŞUNU ADLI ÖYKÜSÜNÜN ZAMAN İNCELEMESİ
Öz: Bu çalışmada Sabahattin Ali’nin Çakıcı’nın İlk Kurşunu adlı öyküsü zaman açısından incelenecek. Öyküde yer alan zaman kavramları eserden alıntılarla ele alınacak. Öyküden verilen alıntılar anlatı teknikleriyle açıklanacak.
Giriş
Sabahattin Ali 25 Şubat 1907’de Eğridere’de doğdu. 2 Nisan 1948, Kırklareli’de vefat etti.
Türk yazar ve şairdir. Edebi kişiliğini toplumcu gerçekçi bir düzleme oturtarak yaşamındaki
deneyimlerini okuyucusuna yansıttı ve kendisinden sonraki Cumhuriyet dönemi Türk
edebiyatını etkileyen bir figür hâline geldi. Bulgaristan sınırını geçmek isterken kendisine
kaçma girişiminde rehberlik eden Ali Ertekin tarafından milliyetçi gerekçelerle öldürüldü.
Yapı Kredi Yayınları – 1593 / Edebiyat – 427. Çakıcının İlk Kurşunu – Tereke / Sabahattin AliHazırlayanlar: Nüket Esen, Zeynep Uysal, Engin Kılıç, Olcay Akyıldız.Baskı: Altan Basım Ltd. 1. baskı: İstanbul, 2002/ Benim okuduğum 24. Baskı 2007
Zaman konusunu ele alacağız ve teorik bilgiler vereceğiz.
Kitabın özeti:
“Çakıcının İlk Kurşunu” adlı uzun hikaye, Türk edebiyatında hakkında çok yazılmış ve efsaneleşmiş bir kişinin hikâyesi. 1872-1911 yılları arasında Aydın’da yaşamış olan ünlü bir eşkıyanın, Çakırcalı Mehmet Efe veya Çakıcı Efe denen eşkıyanın hikâyesi. Edebiyatımızda bu konuda yazılmış birçok hikâye ve roman var. Sabahattin Ali bu hikâyeyi kendi üslubu ve politik görüşüne uygun olarak yeniden yazmış. Abdülhamit döneminde geçen hikâyede Çakıcı’nın ilk kurşununu atıp dağa çıkmasını, Abdülhamit’e karşı Anadolu halkının isyanının başlangıcı olarak sunuyor Sabahattin Ali. Zeybekler anlatılırken onların “halis Türk ırkı” olduğu belirtiliyor. Zeybeklere ve Çakıcı’ya karşı Abdülhamit’in yolladığı güçler Arnavutlardan ve Çerkeslerden oluşuyor.Tüm bu düşman güçlerini Çakıcı ve çetesi yeniyor. Hikâyenin sonunda Çakıcı’yı ancak gene bir Zeybek vurabiliyor ama aslında başkasını vurmak isterken yanlışlıkla Çakıcıyı vuruyor. Yani Çakıcı sonunda ölüyor ama yenilmiyor. Hikâye sömürenler ve sömürülenler üzerine kurulu. Abdülhamit döneminde düzenin bozukluğu, ekonomik eşitlik olmaması çok zengin ve çok fakirlerden oluşan bir düzende “mütegallibe”lerin (zorbaların) zulümleri anlatılıyor. Padişah tahtta kaldığı sürece hürriyet olamayacağı ifade edilerek meşrutiyet eleştiriliyor. Bu arada İttihat ve Terakki’nin de Çakıcı’ya düşman olduğu belirtiliyor. Çakıcı Efe’nin hikâyesi kurulu bozuk düzene karşı çıkan bir halk kahramanının hikâyesi olarak anlatılıyor.
Erzählzeit (Anlatım zamanı) : Anlatıcının öyküyü öğrenmesi ve anlatması için geçen zaman.
Hikaye 50 sayfa 2,5×50=125/60: 2 saat 10 dakika gibi bir sürede yazılmıştır
Erzählte Zeit (Anlatı zamanı) : Kurmaca öykünün meydana geldiği süre.
Hikâye sömürenler ve sömürülenler üzerine kurulu.Abdülhamit döneminde düzenin bozukluğu, ekonomik eşitlik olmaması çok zengin ve çok fakirlerden oluşan bir düzende”mütegallibe”lerin (zorbaların) zulümleri anlatılıyor. Padişah tahtta kaldığı sürece hürriyet olamayacağı ifade edilerek meşrutiyet eleştiriliyor. Bu arada İttihat ve Terakki’nin de Çakıcı’ya düşman olduğu belirtiliyor. Çakıcı Efe’nin hikâyesi kurulu bozuk düzene karşı çıkan bir halk kahramanının hikâyesi olarak anlatılıyor.
Analepse: Geçmişte olan olayların, şimdiki zamanın kesilerek araya sokulmasına denir.
…bir gün evvel işlediği cinayetin bile bir sevap
olduğuna hükmetmeye,… s.46
Silahlığı arasından bir gün evvelden Tahir Bey’den aldığı
hissesine isabet eden üç yüz altını çıkarttı. S.49
Prolepse: Daha sonra olacak olayın öne taşınmasına denir, gerçekliği vurgulamak ve
inandırıcı olmak içindir.
Bu vaka bir iki gün zarfında her tarafa yayılmıştı. S.46
Fakat bir ay sonra, bir jandarma kuvveti gibi takipten hali kalmadığı Kamalı’nın çetesine rast gelmiş,… s.49
-Zeitdeckendes Erzählen: “Zamanı örtüşen anlatı” Anlatma zamanı ile Anlatı zamanının eşit
olmasına denir.
Türküsü, şimdi bir iki seneyi geçtiği halde, elan o nikâhı bekleyen Ayşe’nin, Çakıcı ile olan düğününü ilan ediyordu. S.51
-Zeitdehnendes Erzählen: “Zamanı aşan anlatı” Anlatım zamanı anlatılan zamandan daha
uzun sürer. “dedi” ve türevleri vardır.
Şimdi Abdulah Çavuş evine gitmek için buradan geçer, seni
görür, yine döver dedi. S.35
-Zeitraffendes oder summarisches Erzählen: “Zamanı sıkıştırılmış anlatı” Anlatıcının uzun bir bölümü özet olarak vermesine denir.
İki saat süren bir müsademe, hiçbir günah taksiratı olmayan
ve sade saltanatın beyhude gururu için sevk edilmiş olan üç
yüz Arnavut’un üç yüzünü birden öldürtüvermişti. S.54
-Zeitsprung: “Atlanmış zaman” Anlatıcının istemediği olayları ve zamanı atlamasına denir.
İki ay sonra yol, mektep, köprü yapılmıştı. S.50
-Pause: “Ara” Anlatıcının anlattığı olaylara ara verip , araya girmesi ve okuyucuyla sohbet etmesi, sonra kaldığı yerden devam eder.
O zaman eşkıya idi.s.32 –Çakıcı’nın babasının yasadığı zamandan bahsediyor. Düşünce yapısından o zamanın hayat şartlarından bahsedip yorumluyor.
– Singulative Erzählung: Bir defa olan olayın bir defa anlatımı.
– Repetitive Erzählung: Bir defa cereyan eden olayın bir kaç kişinin farklı anlatımı .
Akşamüstü Ödemiş’in kenar incirlikleri arasında patlayan
bir martin sesi, şehrin içinde akisler yaparak çınlamıştı. S.35
(Çakıcı’nın babasının katilini öldürülmesi köydeki insanlar tarafından, eşkıyalar tarafından sürekli anlatılmıştır.,)
– Iterative Erzählung : Alışkanlıklar gibi tekrar eden olayların bir defa anlatımı.
Sonuç: Bu çalışmada zaman kavramını ŞahbenderÇoraklı’nın “Anlatı Tekniklerine Giriş” notlarından faydalanarak inceledim. Öncelikle kısa öykü olduğu için zaman kavramlarını bulmak kolay değildi çünkü anlatılan sürede çok kısıtlıydı. Yazarımız zaman konusunu eserinde başarılı bir şekilde incelemiştir, fakat eksik bir iki kavram vardı. Çok bariz gösterdiği noktalarda oldu saklayarak anlattığı zamanda oldu. Anlatı tekniklerinde anlatılan çoğu tekniği eserinde kullanmış. Harika bir eser zaman mekan karakterler köy yaşamı akla gelebilecek her açıdan çok başarılı bir eser herkese okumasını tavsiye ederim.
KAYNAKÇA: Şahbender Çoraklı Anlatı Tekniklerine Giriş.
